Deprem travmasında tıpkı yas sürecinde olduğu üzere beş etabı bulunduğünu belirten Uzman Klinik Psikolog Penbesel Özdemir, bu evrelerin inkar, öfke, pazarlık, depresyon ve kabul olarak sıralandığını söyledi. Bu evrelerin herkes tarafından tıpkı formda yaşanmadığını kaydeden Özdemir, “Birimizin öfke etabında kaldığı durum daha uzun sürerken, birimizin kabul kısmına geçişi daha kolay da olabiliyor. Her birimizin bu süreçleri deneyimlemesi farklılaşabiliyor.” dedi. Yaklaşık iki ay devam eden uzamış yasın kişi üzerindeki olumuz tesirlerine de değinen Özdemir, uzman takviyesi alınmasını tavsiye etti.
Psikolog Penbesel Özdemir, sarsıntı travmasında da yas sürecinde olduğu üzere beş kademenin bulunduğunu belirterek bu periyotların özelliklerine ait değerlendirmede bulundu.
Yas Sürecinde Beş Etap Var
Yas sürecinin Elisabeth Kubler-Ross tarafından tanımlanmış bir süreç olduğunu ve birtakım evrelerden oluştuğunu söz eden Uzman Klinik Psikolog Penbesel Özdemir, bu basamakları inkar, öfke, pazarlık, depresyon ve kabul olarak sıraladı.
İnkar Evresi: İnsanlar beklenmedik bir durumla karşı karşıya kaldıktan sonra bir şok geçiyorlar. Bu nedenle bu etaba ‘şok’ kademesi da denmektedir. “Bu benim başıma gelmez”, “Gerçekten ölmüş olmaz” üzere birtakım cümlelerle şok ve inkar basamağı başlıyor. Bu süreç yaşanılan durumun inkarı üstüne kuruluyor.
Öfke Basamağı: Diğer etaptaysa kişi öfke kademesine geçiyor. Bu süreç inkar etabından sonra geliyor ve yaşanan kayıptan sonra bir hayal kırıklığı ve öfke basamağı başlıyor. Zira kaybedilen kişinin akabinde birtakım suçluluk ve pişmanlık üzere hisler da ortaya çıkabiliyor. Birlikte yapmak istediklerini yapamamak, erken kaybettiğini düşünmüş olmak, isteklerinin ve beklentilerinin artık gerçekleşemeyeceği için yaşadığı engellenmişlik hissi ile birlikte öfke ve zahmet üzere hisler artmaya başlıyor. Kişi bu devirde natürel ki neden benim başıma geldi diye sorguluyor yahut hatalı aramaya başlıyor, sorgulamalara başlıyor. Öfkeye bu süreç eşlik ediyor.
Pazarlık Basamağı: Diğer süreç ise pazarlık basamağı, bu süreçte de artık yaratıcıyla bir pazarlık sürecine gidiliyor. Kaybedilen kişinin geri dönmesi, hayatta olması ile ilgili bir süreç. Daha çok mevte yakın olduğunu hissettiğimiz yakınlarımıza karşı gösterdiğimiz bir tavır da oluyor. “O ölmesin de bu türlü olsun” üzere daha çok pazarlığa geçilen bir periyot. Hayatta kalan lakin artık mevte yaklaştığımız yakınlarımız için bu cins tavırlar gösterebiliyoruz. Örneğin zelzelede enkaz altında olan yahut sarsıntı sonrasında hala hayati kritik bir süreçte olan şahıslara yönelik duyulan bir süreç.
Depresyon Basamağı: Depresyon basamağında da kişi artık o kaybın verdiği çaresizliği yaşamaya başlıyor. Kayıp gerçeğini hayatımıza aldığımız periyot depresyon etabıdır. Bu periyotta kişi, depresyonla karakterize olan hislerini da yaşamaya başlıyor. İsteksizlik, güç azlığı, karamsarlık, suçluluk ve ilgili kaybetmek üzere depresyon etabında bu hisler yaşanıyor.
Kabul Kademesi: Sonraki basamak ise kabul basamağı, artık vefatın bizim hayatımızın bir modülü ve gerçeği olduğunu kabul ettiğimiz bir evre. Burada artık şunu görüyoruz, ne kadar pazarlık etsek de geri getirebileceğimiz bir durumun olmadığını, bu nedenle de kabul etmenin en sağlıklı yol olduğunu gördüğümüz bir periyoda geliyor. Artık kayıp yaşadığımız bireye dair hoş anılarımızı hatırladığımız, şükran duyduğumuz ve ömrün o olmadan da devam edebildiğini gördüğümüz evre bu etaptır.
Herkes bu süreci farklı yaşayabiliyor
Uzman Klinik Psikolog Penbesel Özdemir, bu etapların herkes tarafından tıpkı biçimde yaşanmadığını belirterek “Hiçbirimiz bu türlü sırasıyla yaşamıyoruz ya da her kademeyi sıra sıra geçip tamamlamış da olmuyoruz. Birimizin öfke etabında kaldığı durum daha uzun sürerken, birimizin kabul kısmına geçişi daha kolay da olabiliyor. İşin teorik kısmından bahsediyoruz lakin elbette pratikte karşılaştığımızda her birimizin bu süreci deneyimlemesi farklılaşabiliyor.” dedi.
Uzamış yasta kesinlikle takviye alınmalı
Bu süreçte hem uzamış yas hem de tamamlanmamış yas denilen kavramların da gündeme geldiğini belirten Uzman Klinik Psikolog Penbesel Özdemir, “Kişi kayıplarına ulaşamadıkça, hayatta olup olmadığından emin olamadıkça da bu süreci sağlıklı bir formda yaşaması çok zorlaşıyor. Yas uzadığında örneğin 2 aydan uzun müddettir bu yansılar devam ediyorsa yani ölen bireye duyulan o ağır hasret hali, daima o anılar ve kanılarda olma hali devam ediyorsa, bireyde artık mevte dair besbelli bir güvensizlik hakimse, kayıplarını hatırlamaktan kaçınıyorsa, ağır bir duygusal acı içerisindeyse, tekrar hayatına ahenk sağlamakta zahmet çekiyorsa ve hayata dair anlamsızlık, boşluk hisleri artıyorsa uzamış bir yas sürecinden bahsedilebiliyor. Klinik olarak ele alınması gereken bir durum için de kesinlikle ruhsal bir dayanak alınması gerekiyor.” ikazında bulundu. (BSHA – Bilim ve Sıhhat Haber Ajansı)
